14
кастрычніка ў музеі адкрылася выстава ручнікоў, якая прысвечана Дню Маці і
25-годдзю адкрыцця школы №3. Самыя актыўныя наведвальнікі – вучні школы, якія
даведаліся аб народных традыцыях у стварэнні і выкарыстанні ручнікоў.
Народныя традыцыі. Ручнік
(завочнае падарожжа)
Што
ж зрабіла ручнік неад’емным атрыбутам разнастайных традыцый?
Ручнік дзякуючы сваёй
форме з'яўляўся сімвалам шляху, жыццёвай
дарогі, з-за чаго ён нязменна выкарыстоўваўся ва ўсіх рытуалах, звязаных з абрадамі:
нараджэнне, хрэсьбіны, вяселле, провады
ў далёкі шлях або рытуалы пахавання.
Яркімі адметнымі рысамі арнаментаў Беларусі можна назваць
пераважнае выкарыстанне розных геаметрычных фігур: квадрат, ромб, чатырохкутнік,
палосы і іх дэталі. Для беларусаў арнамент - гэта свайго роду абярэг, які
павінен змяшчаць у сабе толькі станоўчае. Нацыянальны арнамент Беларусі - гэта
нязменны белы фон з чырвонымі малюнкамі на ім. Белы колер пазначае чысціню і
адкрытасць, чырвоны адлюстроўвае кроў, сонца і, адпаведна, жыццёвую сілу.
Вось як жанчына-сялянка тлумачыла таямнічасць і
цудадзейнасць абуджэння прыроды пасля зімовага сну. Яна стварыла ўзор сонца ў
выглядзе ромба з адросткамі-прамянямі (іл. 1). Зямлю яна зашыфравала гэткім жа
ромбам, але з прамянямі ўнутр (іл. 2). Укампанаваўшы сімвал сонца ў сімвал
зямлі, майстрыха вобразна паказала, як спалучэнне жыццёвых сіл сонца і зямлі
абудзіла прыроду - наступіла вясна (іл. 3).
 |
 |
|
| 1. Узор Сонца |
2 Узор Зямлі
|
3. Узор абуджэння прыроды вясною |
Голуб ідзе за галубкай (іл. 4). Першае знаёмства хлопца з дзяўчынай. Каханне толькі пачынаецца. Дзве птушкі павернуты галоўкамі адна да адной, часам - букет паміж імі (іл. 5). Каханне ў самым росквіце. А вось іншы прыклад. Як вядома, у народзе голуб і галубка лічацца сімвалам кахання. Паглядзім, як гэта адлюстроўваецца ў арнаменце ручнікоў, на якіх часта сустракаюцца гэтыя матывы.
Калі ж вышываныя ці вытканыя птушкі павернуты ў розныя бакі
- каханне скончылася (іл. 6). Гэта - паэма пра трагічнае каханне, каханне без
узаемнасці.
Ручнікі падзяляліся на некалькі відаў. Напрыклад, просты ручнік з небагатай вышыўкай па краях, які служыць бытавым мэтам - гэта "уціральнік" ці абыдзенны. Самы прыгожы ручнік, прызначаны для ўпрыгожвання іконы - гэта "набожнік”, ці абрадавы. Па прыгажосці яму не ўступалі вясельныя ручнікі.Таксама існавалі аброчныя ручнікі( іх вешалі на крыж у пачатку вёскі), святочна-дэкаратыўныя. На такі ручнік з адмысловым малюнкам прымалі нованароджанага. Ручнік, на якім немаўля неслі на хрышчэнне, вышывалі светлымі, вясёлымі кветкамі, без адзінага чорнага сцяжка. Быў звычай шыць з яго дзіцяці першую кашулю; часам яго захоўвалі да вяселля. |
 |
| 4. Каханне пачынаецца | 5. Каханне ў росквіце |
 |
|
| 6. Каханне без узаемнасці | |
Важную ролю ручнік адыгрываў на вяселлях. У былыя часы дзяўчаты на выданні разам са старэйшымі жанчынамі сям'і вышывалі не менш 30-40 ручнікоў спецыяльна да вяселля. Спачатку вышываюць мужчынскі бок, затым жаночы. Калі вышываць вяночак, то ён павінен «вянчаць» увесь ручнік. У ім могуць быць дзве птушкі, два дрэвы, дзве кветкі, дзве галінкі, два вяночкі. Выкарыстоўваліся элементы мужчынскай сімволікі (дуб, хмель, мак, вінаград) і жаночай (каліна, ружа, лілея).
Паміж мужчынскай і жаночай бакамі ручніка павінна быць шмат чыстага прастору, цалкам затканае малюнкам палатно для вяселля не падыходзіць. Бо тады, згодна з народнымі павер'ямі, маладыя людзі не пакінулі сабе месца на «дарогу жыцця». І ніякіх мярэжак, вузельчыкаў на ручніку, іначай жыццё будзе дзіравым, нешчаслівым.
Галоўнае правіла! Вясельныя ручнікі кожная дзяўчына павінна вышыць сваімі рукамі.
Перад пачаткам вяселля маці павязвала ручнікі сватам.
Бацька і маці станавіліся перад парогам, бралі ў рукі ручнік, заварочвалі ў яго канцы па бохане хлеба(краі такога ручніка павінны быць чырвонага колеру, а сярэдзіна - белага). Маці брала край ручніка з хлебам у левую руку, бацька - у правую, свабоднымі рукамі яны падымалі сярэдзіну ручніка так, каб утварылася арка, і прасілі сына прайсці пад ёй, не закрануўшы галавой. Такі ручнік - асаблівая святыня, якую не паказвалі староннім і бераглі як вока, перадаючы з пакалення ў пакаленне. Прыкладна так жа, як благаслаўлялі жаніха, адбывалася благаслаўленне нявесты.
Падчас рэгістрацыі шлюбу маладым прапанавалі стаць на ручнік-подножнік. Рукі маладых таксама звязваліся ручніком і накрывалі ім. Імкнуліся з ручніка схадзіць толькі парай, а не па адным.
Лічылася, што ручнік, які некаторы час вісеў на іконе святой Параскевы, атрымліваў гаючую сілу. Такім ручніком лячылі хворыя вочы, захворванні скуры.
Велікодны ручнік, на якім асвячалі куліч і іншыя прадукты падчас велікоднай службы, таксама добра дапамагае ад хваробы, калі яго насіць на сабе. Яго не мылі да восені, "пакуль грымоты не пройдуць".
- У пахавальных абрадах ручнік сімвалізуе дарогу ў іншы свет. У вёсках было прынята вывешваць за акно ручнік, калі ў хаце хто-небудзь паміраў. Такі ручнік не ўпрыгожвалі арнаментам.
-З даўніх гадоў і па гэты дзень хлеб і ручнік ідуць у пары. Нашы продкі патрабавалі, каб хлеб ніколі не ляжаў на "голым", непакрытым ручніком стале. Ручнікамі накрывалі хлеб на стале, дзяжу з замяшаным цестам.
-Ручніку надавалі магічную сілу і ў выхаванні дзяцей. Лічылі, калі ваш дзіця не слухае бацькоў, то трэба запрасіць на Вялікдзень за адзін стол сватоў, што вас сваталі, і кумоў, якія хрысцілі вашых дзяцей. Перад тым як сесці за стол, дайце ім вымыць і выцерці рукі. Зрабіце так, каб гэтым ручніком выцерлася і вашае нядбайнае дзіця. Потым ручнік трэба схаваць і тры гады не мыць.
- Ручнік, а часам і не адзін, бралі з сабой у дарогу тыя, хто на доўгі час пакідаў родны дом. Ён быў сімвалам пажадання шчаслівага лёсу ў будучыні і памяці пра родны дом, і таму быў самым дарагім падарункам маці ў дарогу сыну, калі той выпраўляўся ў новае жыццё.
У наш час многія традыцыі з выкарыстаннем ручніка не захаваліся, ды ў гэтым няма патрэбы. Але ведаць іх неабходна. Тым болей, што пазнаўшы нашы традыцыі, можна даведацца, што жыццё нашых продкаў было неад’емна звязана з навакольным асяроддзем, з акружаючымі людзьмі, чаго так не хапае нам у нашы дні.
Запрашаю наведаць выставу ручнікоў, якая размешчана ў экспазіцыі нашага музея.
