У народны гісторыка-краязнаўчы музей “Светач” трапіла
пісьмо, напісанае магістрам матэматыкі Варшаўскага ўніверсітэта Антонам
Іосіфавічам Кміта. Аўтар пісьма нарадзіўся 11 ліпеня 1942 г. у в. Рудзевічы.
Заканчыў 9 класаў у в. Міжэрычы. Са жніўня 1958 г. пражывае ў Польшчы.
А. Кміта выслаў матэрыялы пра вядомага філосафа ХХ ст.
Рафала Лемкіна, які нарадзіўся ў в. Бязводна. Савет музея дзякуе Антону
Іосіфавічу за прапанаваны матэрыял. Пасля знаёмства з яго зместам, а таксама
дысертацыяй Дугласа Ірвіна Эрыксана “Жыццё і работа Рафаэля Лемкіна: палітычная
гісторыя генацыду ў тэорыі і законе” і аўтабіяграфію філосафа, быў напісаны
артыкул, які накіраваны ў рэдакцыі газет “Праца” і “Настаўніцкая газета”.
Рафаэль Лемкін
Філосаф
сусветнага значэння
Апошнім часам у сродках масай інфармацыі ўсё часцей падымаюцца
пытанні генацыду. Разважаючы аб яго праяўленнях і распаўсюджванні, навукоўцы
апіраюцца на факты сучаснісці і гістарычнага мінулага.
Само паняцце “генацыд” з’явілася ў сярэдзіне ХХ ст.
Адзначыў рысы генацыду, вызначыў яго праяўленні Рафал (Рафаэль) Лемкін. Пра
гэтага чалавека шмат напісана навуковых прац. Яго імя вядома ў многіх краінах
свету, але, на жаль, не на сваёй малой радзіме. У Парыжы яму ўстаноўлена
мемарыяльная дошка.
Чаму Рафала Лемкіна так цікавілі пытанні генацыду?
Паспрабуем знайсці адказ у яго дзяцінстве.
Нарадзіўся Рафал Лемкін на Зэльвеншчыне ў 1900 годзе ў
вёсцы Бязводна. У сваёй аўтабіяграфіі Рафал піша, што гэта была
польска-яўрэйская сям’я. Бацька Іосіф
быў упраўляючым у маёнтку. Маці, Бэлла Памеранц, займалася хатняй гаспадаркай і навучаннем
сваіх дзяцей: Іллі, Самуіла і Рафаэля. Яна мела даволі добрую адукацыю: валодала
некалькімі замежнымі мовамі, музыцыравала, малявала. Каб развіваць памяць сваіх
сыноў, выкарыстоўвала вельмі просты метад: вершы, паданні, казкі яна спявала на
мове арыгінала.
Ужо ў 14 год Рафал размаўляў на французскай, іспанскай,
рускай мовах, іўрыце (усяго за сваё жыццё авалодаў 14 мовамі). Ён цікавіўся
работамі Ніцшэ. Асабліва захапляла
паэзія Сямёна Якаўлевіча Надсана. Ужо ў сталым узросце Лемкін адзначыць, што
творчасць Надсана і сфарміравала погляды юнака на жыццё. “У вершах паэта я
знаходзіў “тлумачэнне смерці”, - так пісаў Рафал.
Сям’я мела добрую бібліятэку. Там і праводзіў вольны час.
Справы ў маёнтку яго зусім не цікавілі.
У 12 год прачытаў першыя творы Генрыка Сянкевіча. Уразіла
кніга “Камо градзешы”, з якой даведаўся
пра праследаванні хрысціян рымскім імператарам Неронам. Пачаў цікавіцца
праяўленнем насілля ў гісторыі чалавецтва: пунічнымі войнамі, мангола-татарскім
нашэсцем, праследаваннем гугенотаў у
Францыі, гандлем рабамі. Ды і само жыццё ўвесь час прымушала думаць аб існуючай
варожасці паміж людзьмі, якая можа ўзнікнуць па рэлігійных, нацыянальных,
расавых прыкметах.
У аўтабіяграфіі “Купляючы права на жыццё” Лемкін піша, што
сям’я пражывала ў маёнтку “Азерыска” (каля Бязводна, на тэрыторыі, якая
гістарычна называлася Літвой). Аддаленасць ад буйных гарадоў, зберагла родных
ад яўрэйскіх пагромаў, якія былі частай з’явай у Расійскай імперыі. Але ў
Азерыск нярэдка прыязджалі людзі з паліцыі. Пасля такіх наведванняў бацькі былі
засмучаны, таму што за спакойнае жыццё прыходзілася даваць хабар.
Пад час Першай сусветнай вайны летам 1915 года Бязводна
апынулася ў зоне актыўных баявых дзеянняў. Усё самае каштоўнае, у тым ліку і
бібліятэку, Лемкіны закапалі ў лесе і там жа знайшлі сабе часовы прытулак.
Прадбачлівым учынкам захавалі сабе жыццё. Нямецкім снарадам быў знішчаны дом, а
затым захопнікі разбурылі тое, што яшчэ ўцалела.
Калі фронт адыйшоў ад Бязводна, вярнуліся назад у
маёнтак, ад якога амаль нічога не засталося. Пачынаецца голад. Памірае брат
Самуіл. Апошняя смерць асабліва ўразіла Рафала. Усё часцей ён сабе задае
пытанні: “Чаму людзі забіваюць адзін аднаго? Чаму адбываюцца войны? Адкуль
такая жорсткасць?” Праз усё сваё жыццё ён пранясе гэта пытанне і паспрабуе
адказаць на яго.
Пасля такой трагедыі сям’я пераязджае ў Ваўвавыск, ну а
Рафал пачынае самастойнае жыццё. Вучоба ў Беластоку, а затым на факультэце
права Ягелонскага ўніверсітэта ў Кракаве, юрыдычным факультэце Львова.
Доктарскую дысертацыю абараніў у Германіі. Адначасова займаецца судзебнай
практыкай, працуе памочнікам пракурора у Беражанах, затым выкладае ва ўніверсітэце
Варшавы. Тыя справы, якія разглядаў Лемкін, а таксама падзеі ў свеце
замацоўваюць мэту маладога чалавека прысвяціць жыццё вывучэнню праблем масавага
знішчэння людзей. Пачынае даследаваць міжнароднае права з мэтаю стварыць законы,
якія б абаранялі прыгнечаныя народы і каралі злачынцаў.
Пытанне “варварства” ён падымае на шматлікіх міжнародных
канферэнцыях і кангрэсах. У 1935 г.прапанаваў асабісты праект і азначэнне
паняцця “тэрарызм”.
1 верасня 1939 г. Германія нападае на Польшу. Лемкіна прызываюць
у войска. Удзельнічае ў абароне Варшавы, быў паранены. Уцякае ад нацыстаў у
Швецыю. Вясной 1941 г. пераязжае ў ЗША. У 1942-1943 годе піша сваю самую
значную працу “Правіла осі ў акупіраваннай Еўропе”, ў якой даў азначэнне
паняцця “генацыд”. Паняцце мае грэчаскія карані. “Генос” (род, радзіма, племя,
народ) - сацыяльная група, якая мае агульнае паходжанне. Суфікс - “цыд”
паходзіць ад лацінскага “caedo” - забіваць, біць. Па Лемкіну генацыд – арганізаванае
дзеянне, накіраванае на знішчэнне нацыі ці этнічнай групы праз “расшчапленне”,
арганізацыі, культуры, мовы, нацыянальнай самасвядомасці і рэлігійнай,
эканамічнай асновы існавання, а затым пазбаўленне бяспекі, свабоды, здароўя, чалавечага
гонару і ў канечным выніку - жыцця.
На Нюрнбергскім працэсе быў саветнікам Роберта Джэксана,
галоўнага абвінаваўцы з боку ЗША злачынстваў фашысцкай Германіі. З 1946 г. быў
кансультантам Прававога Камітэта ААН. Адзін з аўтараў Канвенцыі аб папярэджанні
злачынстваў генацыду, больш вядомай як “Канвенцыя Лемкіна”. Выкладаў у Іельскім
універсітэце ЗША. Двойчы выстаўляўся на атрыманне Нобелеўскай прэміі.
Рафал Лемкін – вядучы тэарэтык ХХ ст. Ён сцвярджаў, што
выхаваны ў яўрэйскіх традыцыях, але не належыць да якой-небудзь нацыянальнасці
ці рэлігіі. Лічыў сябе грамадзянінам свету. Так і не стварыў сям’ю. Усё жыццё
памятаў адказ маці на яго пытанне:
-
Чаму хрысціян
праследавалі рымляне?
-
Прыгнечаныя народы
не могуць звяртацца за абаронай, - такі быў адказ Бэллы.
Змаганню з праявамі генацыду, выкрыццю іх каранёў ён і
прысвяціў сваё жыццё. Памёр у 1959 г. ў беднасці. Матэрыяльныя каштоўнасці яго
не цікавілі. На жаль, яму не ўдалося дабіцца пастаўленай мэты, але на яго
гістарычнай радзіме ідэі, погляды Рафала Лемкіна сталі не марай, а рэальнасцю.
Комментариев нет:
Отправить комментарий
Оставьте свой комментарий